SIGNALEN BIJ HITTE

Als de buitentemperatuur stijgt moeten zowel mens als dier meer moeite doen om de warmte kwijt te raken. Dit is een volkomen normaal fysiologisch verschijnsel. Schapen zweten nauwelijks, en moeten daardoor hun warmte op andere manieren kwijt raken. De belangrijkste is door de frequentie van de ademhaling te verhogen. Door de snellere ademhaling wordt er meer vocht uitgeademd wat een koelend effect geeft. We noemen deze manier van ademen panten. Door het verlies aan vocht gaat wel de waterbehoefte omhoog. Bij warme temperaturen is de beschikking over veel en vers drinkwater dus heel belangrijk. Wat kun je doen tegen hittestress en wat zijn signalen dat het verkeerd gaat?

Panting score
De snelheid en de manier van ademen kan uitgedrukt worden in een score. Dit noemen we de 'panting score'. Deze score is goed toe te passen door rustig de dieren te observeren. De pantingscore kan worden uitgedrukt in een score van 0 tot 4. Een normale ademhaling geeft een pantingscore van 0. Wanneer de ademhalingsfrequentie toeneemt maar de borstbewegingen nog rustig zijn is er sprake van score 1. Als de bek een beetje open gaat spreken we van score 2: de dieren hijgen dan snel en de borstkas maakt snelle bewegingen. Vanaf score 2,5 begint moet je echt alert worden: de bek staat vrijwel continu open maar de tong blijft nog binnenboort. Wanneer de tong uit de bek komt spreken we van score 3. In dat geval houden de dieren hun nek ook gestrekt en de kop omhoog. De ademhalingsfrequentie is nog steeds hoog. Nu is er sprake van daadwerkelijke stress. Wanneer de kop niet meer omhoog gehouden kan worden en de snelle ademhaling afgewisseld wordt door diepere ademteugen met minder hijgen dan is de panting score 4. Dit wordt gekwalificeerd als extreme stress. Vaak wordt dan ook gezien dat de dieren wat staan te kwijlen.
Bij score 3 en 4 kun je vaak ook al een duidelijke verhoging van de lichaamstemperatuur meten (zie verder bij lichaamstemperatuur).

Lichaamstemperatuur
Wanneer er sprake is van echte hittestress dan zal de lichaamstemperatuur duidelijk stijgen (1 graad of meer). Nu kan de lichaamstemperatuur ook stijgen bij koorts door een infectieuze aandoening, dus let altijd op of er geen symptomen zijn die wijzen op ziekte. Dieren die oververhit raken kunnen teruggekoeld worden door koud water over het lichaam en de kop heen te laten lopen. Zorg er ook voor dat deze dieren uit de zon en in de schaduw kunnen liggen. 

Wel of niet scheren? 
Een goed functionerende vacht vormt een stilstaande luchtlaag rondom het dier. Dit geeft warmte in de winter en verkoeling in de zomer. Wanneer je mooie verticale strepen in de vacht ziet bij warm weer weet je dat de vacht goed functioneert: de vacht ademt. Het is dus ook niet nodig om schapen te scheren ter bescherming tegen hittestress. Bij heel zonnig weer kan een pas geschoren huid van een schaap bovendien verbranden. Het scheren kan dan beter gepland worden nadat het warm is geweest. Bijkomend voordeel is dat de vachten zich ook beter laten scheren doordat het wolvet soepeler is geworden. In Australie wordt aangegeven dat een goede bescherming tegen hitte pas plaatsvindt bij vachtlengtes van 30-40 mm. Bij schapen met kortere wol gaat de stralingsenergie van de zon gemakkelijker door naar de huid. 

Selectie op hitte tolerantie 
Er is een grote variatie tussen rassen en binnen rassen als het gaat om hitte tolerantie. Je kunt hier dus gericht op selecteren. Dieren die duidelijk veel last hebben van de hitte kun je beter niet inzetten voor de fokkerij. Let op: dieren die bloedarmoede hebben door een Haemonchus (rode lebmaagworm) infectie moeten ook meer moeite doen om zuurstof door het lichaam rond te pompen en zullen hun ademhalingsfrequentie dus ook al eerder verhogen. Nu de gevoeligheid voor worminfecties ook deels erfelijk bepaald, dus wellicht sla je zo twee vliegen in een klap.

Scrumformatie
Wanneer schapen geen beschikking hebben over schaduw kunnen ze - vaak op wolkeloze dagen - in een zogeheten 'scrum formatie' gezien worden. Deze term is afgeleid uit de Rugby sport: de dieren staan dan in een rondje schouder aan schouder met de koppen naar elkaar toe. Op deze manier staan ze in elkaars schaduw. De hypothese is dat ze op deze manier geen last hebben van de schittering van de zon. Beoordeel bij deze dieren de pantingscore om te zien in hoeverre ze het op deze manier volhouden.

Andere factoren
De mate van risico op hittestress wordt bepaald door de buitentemperatuur en de luchtvochtigheid. Dit wordt uitgedrukt als THI (Temperature Humidity Index). Op de website van Voergroep Zuid kun je de actuele 10 daagse voorspelling van de THI zien. De website van de Gezondheidsdienst voor Dieren geeft een 7 daagse voorspelling. Er zijn echter meer factoren dan de THI die het risico op hittestress bepalen. De windsnelheid, zonnestraling en het verschil tussen de dag en nachttemperatuur zijn ook belangrijke factoren. Wanneer het windstil is of wanneer de zonnestraling sterk is zal er veel sneller sprake zijn van hittestress dan wanneer er een aangenaam briesje staat of de zonnekracht minder is. Bij dieren die langs open water gehouden worden (op bijvoorbeeld dijken of langs sloten) merk je vaak dat de luchttemperatuur vanaf het water zorgt voor wat extra verkoeling. In perioden waarbij er een groot verschil is tussen nacht- en dagtemperatuur is het risico op hittestress ook beduidend kleiner dan wanneer er ook hoge nachttemperaturen zijn. Koele nachten zorgen er namelijk voor dat de hitte van de dag 's nachts weer kwijtgeraakt kan worden en er voldoende tijd voor herstel is.  

Schaduw
Als er een natuurlijke schaduwplekken zijn dan is het mogelijk om met schaduwdoeken schaduw te creeeren. Dit kan ook met platte wagens, al kan het soms onder een platte wagen juist extreem warm worden. Het belangrijkste van schaduw is dat de directe instraling van de zon beperkt wordt. Door de beperkte vachtlengte bij lammeren, hun relatief grote oppervlakte ten opzichte van hun inhoud en hun hogere metabolisme zijn lammeren vatbaarder voor hittestress dan oudere schapen. Geef bij het creeeren van schaduwplekken daarom prioriteit aan deze diergroep. Wanneer de oudere schapen via hun pantingscore laten zien dat ze ook duidelijk last krijgen van de hitte dan zijn daar uiteraard ook extra maatregelen nodig.