4 TIPS OM PROBLEMEN MET DE VOORJAARSWORM NEMATODIRUS TE VOORKOMEN

Nematodirus, of de  ‘voorjaarsworm’, zorgt op sommige bedrijven voor jaarlijks terugkerende problemen en andere bedrijven hebben er nog nooit last van gehad. Er zijn belangrijke verschillen tussen deze voorjaarsworm en de andere maagdarmwormen die bij het schaap voorkomen. Daardoor verschilt de aanpak van die van bijvoorbeeld de rode lebmaagworm.

Levenscyclus
Elke schapenworm ondergaat grofweg dezelfde cyclus. Deze bestaat uit een fase op het land en een fase in het schaap. Op het land ontwikkelt een ei uit de mest zich verder tot een infectieus ei of larve. In het schaap ontwikkelt dit ei of larve zich tot volwassen worm die opnieuw eieren kan leggen. De duur van beide fases verschilt enorm per worm, van meerdere maanden tot enkele weken. Bij veel wormsoorten kunnen beide fases zich binnen 3 weken voltrekken. Hierdoor kan de (weide) besmetting gedurende het seizoen snel oplopen.

Nematodirus heeft, in tegenstelling tot de andere maagdarmwormen, een erg lange levensfase op het weiland. Deze fase varieert van enkele maanden tot een jaar. De weidebesmetting loopt binnen een jaar nauwelijks op. Als allerlei factoren echter toevallig goed samenvallen kunnen we echter ook af en toe problemen in de herfst zien.  

Overwintering
De overleving van wormeieren op het land in de winter verschilt ook per wormsoort. Normaal gesproken overleven de wormeieren van maagdarmwormen onze winters niet, zeker niet als er een vorstperiode is geweest. Van de Nematodirus overleeft het ei echter juist heel goed. Daarnaast is de weerstand die opgedaan wordt na een eerste Nematodirus besmetting zo goed dat volwassen schapen helemaal geen eieren meer bij zich dragen en geen rol meer spelen in de overdracht naar de lammeren. De besmetting komt dus van de lammeren van het jaar daarvoor! De eieren van de Nematodirus zijn zeer goed bestand tegen vorst. Het is zelfs zo dat de meeste larven op het land juist pas verder zullen ontwikkelen na een periode van lage temperaturen in de winter. Na de koude winter worden deze larven getriggerd door de warme voorjaarstemperaturen om zich tot infectieuze larve te ontwikkelen.

Mass hatch
De eieren die op het land zijn achtergelaten door de lammeren van het jaar daarvoor zullen dus onder invloed van de temperatuur nagenoeg tegelijkertijd infectieus en dus gevaarlijk worden. Als de temperatuur gemiddeld boven de 11˚C komt zal deze ‘mass hatch’ (het massaal uitkomen van de eieren) optreden. Dit gebeurt in Nederland meestal in april maar kan in warmere jaren dus in maart al het geval zijn. Daarentegen kan het ook vertraagd worden in koudere jaren waardoor de problemen pas in mei optreden. Hoewel de eieren de koude winter dus nodig hebben, kunnen ze niet goed tegen droogte en warmte nadat ze uitgekomen zijn. Na enkele weken zijn deze larven dus weer gestorven als ze niet opgenomen worden.

Ziekte veroorzaakt door larven, niet door volwassen wormen
De ziekteverschijnselen die we zien bij een infectie met Nematodirus zijn vaak erg heftig. Acute, zeer ernstige diarree, vaak donker of zwart gekleurd en plotselinge sterfte worden meestal gezien. Dieren liggen dood of erg verzwakt naast een waterbak omdat ze enorme dorst hebben. De reden van deze heftige, aucte verschijnselen komt gedeeltelijk door de mass hatch. De lammeren hadden de ene dag nog helemaal geen worm gezien (en dus geen weerstand op kunnen bouwen) en opeens nemen ze grote hoeveelheden larven via het gras op. Daarnaast richten de larven zelf direct enorme schade aan in de darm terwijl dit bij andere wormen duidelijk langer duurt.

Omdat het de larven zijn die klachten geven en niet volwassen wormen, zullen er vaak ook nog geen eieren in de mest aanwezig zijn. Het mestonderzoek kan dus negatief zijn terwijl er wel degelijk sprake is van een worminfectie. Eieren zullen pas na ongeveer 2-3 weken in de mest verschijnen maar dan is het leed vaak al lang en breed geleden.

4 tips om problemen te voorkomen 
Omdat we zoveel informatie over de specifieke eigenschappen van Nematodirus hebben kunnen we goede (management) maatregelen treffen om het risico op problemen te beperken. De focus ligt hierbij op het vermijden van de mass hatch omdat alleen dit moment voor grote problemen zorgt.

1. Wissel elk jaar van weideperceel voor 6-12 weken oude lammeren
   Omdat de besmetting het hoogst is op de weide waar vorig jaar de 6-12 weken oude lammeren gelopen hebben is dat het weiland dat vermeden moet worden in het huidige jaar. Het perceel hoeft alleen vermeden te worden in het voorjaar. Zodra de temperaturen langdurig boven de 11˚C zijn geweest kan het perceel gewoon gebruikt worden. Ook is het land het jaar daarop weer ‘veilig’: er zijn als het niet gebruikt is door de jonge lammeren immers geen grote hoeveelheden eieren op gebracht. Houd dus ieder jaar goed bij welk perceel gebruikt wordt voor deze groep: dat is het enige perceel waar een groot risico zit! Als dit jaarlijks hetzelfde perceel blijkt te zijn, bijvoorbeeld omdat dit het huiskavel is, bekijk dan eens of het een optie is om het op te delen in twee stukken. Jaarlijks afwisselen tussen twee stukken is al voldoende om het risico op problemen sterk te verminderen.
2. Langer op stal
   Het vermijden van de mass hatch kan ook door de lammeren pas later naar buiten te doen. Wanneer de lammeren pas naar buiten gaan als de temperatuur al langer boven de 11˚C is geweest, is de mass hatch geweest en het grootste gevaar dus ook. Dat moment wisselt dus elk jaar!
3. Schuiven in het lammerseizoen
   Als de lammeren heel jong of juist ouder zijn is de schade die de mass hatch aanricht veel minder en blijven grote problemen vaak uit. Het zou dus een optie kunnen zijn om je lammerseizoen enkele weken te vervroegen of uit te stellen om zo de risicoleeftijd te omzeilen.
4. Strategisch ontwormen
   Gelukkig wordt er nog maar weinig resistentie gezien tegen wormmiddelen bij de Nematodirus. Hij reageert zelfs juist erg goed op de benzamidazolen (zoals Bovex, Panacur). Er wordt nog weleens standaard ontwormd met deze middelen op een gezet moment, bijvoorbeeld twee weken na het naar buiten gaan. Zoals hierboven beschreven heeft het risico echter niets te maken met hoe lang de lammeren buiten lopen maar met de temperatuur. Het loont dus om naar de temperaturen te kijken. In sommige jaren is de mass hatch namelijk al geweest in maart, terwijl het in een koud jaar ook zo kan zijn dat de mass hatch pas in mei optreedt. Omdat de ontworming niet langdurig werkt heeft zowel te vroeg als te laat behandelen geen nut en kan je alsnog een week later problemen krijgen.

Het belangrijkste in de bestrijding van nematodirus is dus het vermijden van de mass hatch. Op veel bedrijven is hier met de kennis die hierboven beschreven staat wel een mouw aan te passen en kan een hoop leed bespaart blijven.